In 2015 is het geopend: Het Noorderparkbad in Amsterdam. Dit bad weerspiegelt tot in het kleinste detail de duurzaamheidsambities van opdrachtgever Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Noord. Het energie- en waterverbruik liggen meer dan 80% lager dan in het oude Floraparkbad, mede dankzij het uitgekiende installatieontwerp van Deerns, waarin zonne-energie en hergebruik van water en warmte centraal staan. “In het nieuwe bad besparen we een paar ton per jaar aan kosten voor energie- en waterverbruik”, aldus de bouwmanager van het Projectmanagementbureau Amsterdam, die het project van begin tot eind heeft aangestuurd.
Vier jaar lang zat een team van architecten, adviseurs, bouwers en onderhoudsspecialisten met elkaar om tafel om het ontwerp- en realisatieproces in goede banen te leiden. De opdracht was – op zijn zachtst gezegd – uitdagend. Het zwembad moest veel meer bezoekers (van ca. 250.00 naar ca. 350.000) trekken en ook nog eens voldoen aan zeer hoge eisen op het gebied van duurzaamheid en energiezuinigheid, zonder dat dit ten koste zou gaan van het gebruikerscomfort. Bovendien moest die duurzaamheid zowel binnen als buiten zichtbaar en voelbaar zijn in de architectuur en de materialen.
Groot draagvlak voor forse investering
Het ultramoderne Noorderparkbad markeert de ingang van het Noorderpark. Na een uitgebreid locatieonderzoek, waarbij vele opties de revue passeerden, werd uiteindelijk het buitenbadterrein van het oude zwembad aangewezen als meest geschikte nieuwbouwlocatie. “Omdat de behoefte aan een nieuw zwembad erg groot was, was het draagvlak om er fors in te investeren dat ook”, vertelt de bouwmanager. “Het Noorderparkbad is bepaald geen goedkoop zwembad (bouwsom €16 miljoen). Het stadsdeelbestuur heeft destijds scherpe keuzes moeten maken. Het extra geld voor het zwembad kun je immers niet besteden aan andere zaken. De heldere keuze die de politiek daarin heeft durven maken, verdient een groot compliment.” Het bouwmanagement heeft die hoge ambities vervolgens SMART gemaakt in een concreet Programma van Eisen voor de partijen die het project moesten realiseren. Vooral de eisen voor duurzaamheid en energiezuinigheid waren niet mals: minimaal driekwart besparing op het energie- en waterverbruik ten opzichte van het oude zwembad.
Geen graadje warmte verspild
Met het in eigen beheer ontwikkelde simulatiepakket LTEC (Long Term Energy Calculator) toetste Deerns eerst de verschillende bouwkundige en technische mogelijkheden op hun bijdrage aan de duurzaamheidsambities. Vervolgens zijn die berekeningen vertaald naar een concreet ontwerp, waarin het geheel aan maatregelen de duurzaamheid en energiezuinigheid bepalen. Dit zijn onder andere de dikke isolatie, de triple-glasramen in de gevel, de zonnepanelen en bolcollectoren op het dak, de hoogrendement-luchtbehandeling in de zwembadruimtes, de compactheid van het gebouw, de oriëntatie van de zwembadruimtes op het zuiden en de slimme indeling, waarbij de warme zwembadruimtes aan drie zijden worden omringd door andere ruimtes die als extra isolatie fungeren. In het zwembad wordt geen graadje warmte verspild. Zo wordt de warme lucht in de zwembadruimtes (minimaal 27 ˚C) via een speciaal voor zwembaden ontwikkelde hoogrendement (82%) luchtbehandelingsinstallatie met geïntegreerde warmtepomp en HR-warmtewisselaar na ontvochtiging weer teruggevoerd naar de ruimtes en de zwembadinstallatie. Ook de warmte van het afvalwater van de douches wordt opgevangen en hergebruikt. Alle ruimtes worden verlicht met dimbare LED-verlichting. “Gewoon dóen”Het gebouwontwerp en installaties leveren een totale energiebesparing op van meer dan 80%, hoger zelfs dan geëist. De waterbesparing door opvang van regenwater en hergebruik bedraagt eveneens meer dan 80%, ofwel vele tienduizenden liters per jaar. Jaarlijks bespaart het stadsdeel daarmee een paar ton aan energie- en waterkosten. De extra kosten voor het duurzame gebouwontwerp worden in 20 jaar terugverdiend. De maatregelen die hier zijn genomen kosten weliswaar een hoop geld, maar uiteindelijk veel minder dan ze opbrengen.
Totale installatieontwerp en -bestek
Deerns was verantwoordelijk voor het totale installatieontwerp en -bestek, het monitoringsprotocol voor de gebruiksfase en het onderhoudsbestek voor de installatie. De rode draad van het installatie-ontwerp was drieledig: het grote dakoppervlak maximaal benutten voor zonnecollectoren, zonnepanelen en bolcollectoren, zo veel mogelijk hergebruik van water en warmte in het gebouw en toepassing van LED-verlichting in alle ruimtes. In combinatie met het gebouwontwerp leveren die maatregelen de beoogde besparingen op. Een belangrijke besparingsfactor is de compactheid van het gebouw. Hoe kleiner het gebouw, hoe lager het energieverbruik. Met behulp van BIM konden de architect, constructeur en Deerns alle functies en ruimtes optimaal benutten en op elkaar afstemmen.
Verbruik continu gemonitord
De beoogde besparingen in het ontwerp zijn gebaseerd op berekeningen en aannames. De praktijk moet uitwijzen of die ook uitkomen. Om dat vast te stellen, worden het energie- en waterverbruik continu gemonitord; de eerste twee jaar door Deerns en sinds 2017 door de onderhoudsaannemer. In vrijwel alle ruimtes zijn hiervoor meters aangebracht, die alle zijn aangesloten op het gebouwbeheersysteem. Veel zal afhangen van het gedrag van het zwembadpersoneel en de bezoekers. Uiteindelijk moeten zwembadmedewerkers zich bewust worden van hun verantwoordelijkheid voor het energie- en waterverbruik. Hoe gaat men om met water? Kan men niet wat vaker schoonmaken met de schrobmachine in plaats van de waterslang? Staan de deuren niet te lang open? Brandt het licht niet te lang? Ook de bezoekers hebben hun verantwoordelijkheid. Wellicht moeten die ook hun gedrag veranderen en bijvoorbeeld wat korter douchen dan vroeger.
Beproefde technieken
Ondanks de indrukwekkende besparingen is het complex niet vol gestopt met hightech-innovaties. Er zijn uitsluitend technieken toegepast die zich in de praktijk hebben bewezen. Veel belangrijker voor het resultaat is wat je doet in het voortraject: de keuze van partijen die het project moeten realiseren, het compacte gebouwontwerp, met zo veel mogelijk ramen op het zuiden, zwembaden omringd met verwarmde ruimtes, een slimme kleedkamersystematiek waardoor we een derde aan kleedkamerruimte is bespaard. Niet één factor speelde echt de boventoon. Het is de integraliteit waarmee het hele team vanaf het begin aan het project heeft gewerkt, die dit project tot een succes heeft gemaakt.